آیا همکاری‌های ایران و روسیه در حوزه انرژی تقویت می‌شود؟

خبرگزاری تسنیم: به نقل از المانیتور، تهران در هفته‌های اخیر تلاش کرده تا از تاثیرات مخرب تحریم‌های آمریکا بر صنعت نفت خود بکاهد. اما حفاظت از ارزش استراتژیک بخش نفتی هم از نظر درامدزایی و هم از نظر جذب فن آوری‌های جدید به این صنعت، بستگی به توانایی تهران در جذب سرمایه گذاری و فن آوری خارجی و ادامه صادرات نفت خام و فرآورده‌های نفتی خواهد داشت. با توجه به اینکه شرکت‌های بزرگ نفت و گاز غربی از ایران خارج خواهند شد، پاسخ نیاز‌های ایران در دست روسیه است.

پس از دیدار اخیر علی اکبر ولایتی، مشاور سیاست خارجی رهبر عالی ایران، خبر‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه روسیه موافقت کرده تا ۵۰ میلیارد دلار در بخش نفت ایران سرمایه گذاری کند. مشخص نیست که آیا این رقم سرمایه گذاری‌های انجام شده را نیز در بر می‌گیرد، یا اینکه به حجم تجارت تهاتری‌ای اشاره دارد که نفت یکی از اجزاء آن محسوب می‌شود، اما مسئله کلیدی این است که روسیه در رابطه با سرمایه گذاری و همچنین ایفای نقش واسطه برای صادرات نفت، واقعا چه کاری می‌تواند برای ایران انجام دهد.

بدون اطلاع از جزئیات این توافق و به ویژه دانستن اینکه روس‌ها دقیقا چه تعهدی را پذیرفته اند، دشوار می‌توان امکان اجرایی شدن این تفاهم را مورد ارزیابی قرار دارد.

مشخص‌ترین چهارچوبی که رقم ۵۰ میلیارد دلار اعلام شده می‌تواند در آن جای بگیرد، طرح نفت در برابر کالاست که در سال ۲۰۱۴ یعنی قبل از برجام و لغو تحریم‌ها به امضا رسیده بود. پس از اجرایی شدن برجام در ژانویه ۲۰۱۶، الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه اعلام کرد که اجرای این طرح دیگر لزومی ندارد. اما در مارس ۲۰۱۷، به دلیل بی میلی بانک‌های بین المللی برای تسهیل معاملات با ایران، نسخه جدیدی از این توافق به دست آمد.

در ماه آوریل، طرفین توافق کردند موافقتنامه نفت در برابر کالا را برای ۵ سال دیگر تمدید کنند و آن را به صادرات روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت ایران در ازای دریافت کالا‌های روسی تسری بخشند. این بدان معنا بود که کل میزان صادرات روسیه به ایران در طی ۵ سال می‌توانست به ۲۰ میلیارد دلار برسد. این احتمالا می‌تواند توضیح دهنده بخشی از توافق ۵۰ میلیارد دلاری مورد اشاره باشد.

اما روسیه می‌تواند دقیقا چه چیزی به ایران صادر کند؟ با توجه به تولید ماشین آلات، تجهیزات و تاسیسات مورد نیاز ایران در بخش‌های استراتژیک نفت، معدن، ساخت و ساز و حمل و نقل در روسیه، محصولات کافی برای صادرات به ایران وجود دارد. اما اگر چنین اقلامی، بخشی از توافق مذکور باشند، این بدان معناست که سهامداران ایرانی انتظارات خود را پایین آورده انند و به جای تجهیزات استاندارد بالای غربی به محصولات روسی رضایت داده اند.

یکی از موضوعات مورد بحث پس از خروج آمریکا از برجام، توسعه بیشتر این چهارچوب و رساندن آن به حجم یک میلیون بشکه نفت در روز بوده است. در گذشته و در دوران جنگ ۸ ساله ایران و عراق، و تحریم‌های سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳، تهران از معاملات تهاتری برای فروش نفت خود به مصرف کنندگان نهایی و از جمله هند استفاده می‌کرد. اما استفاده از این الگو برای روسیه می‌تواند چالش برانگیز باشد، زیرا روسیه خود بزرگترین تولید کننده و صادر کننده نفت جهان است و در این میان تنها می‌تواند نقش یک واسطه را برای ایران ایفا نماید.

به علاوه، این منطقی نیست که نفت ایران قبل از ارسال به مصرف کنندگان نهایی به روسیه ارسال شود. در اکثر موارد از نظر جغرافیایی و عملیاتی، معنی ندارد که نفت ایران به روسیه و از آنجا به اروپا و آسیا صادر شود. یک راه حل جایگزین می‌تواند صادرات نفت ایران از پایانه‌های نفتی ایران با تانکر‌های روسی باشد که در این صورت نیز فعالیت شرکت ملی نفتکش ایران تضعیف و فعالیت شرکت‌های کشتیرانی روسی تقویت خواهد شد.

از سوی دیگر، اگر روسیه بازاریابی نفت ایران را بر عهده بگیرد، در صورتی که وضعیت تغییر کند و تحریم‌ها برداشته شود، آیا تهران قادر خواهد بود مشتریان نفت خود را از روسیه پس بگیرد؟ این راه حل شاید در کوتاه مدت منافعی برای ایران داشته باشد، اما در بلند مدت برای ایران زیان آور خواهد بود.