تاریخچه‌انتقال‌خون‌در‌ایران

انتقال خون که امروزه یکی از ضروری ترین اعمال در بیمارستان هاست روزگاری تابو محسوب می شد اما امروزه مردمان بسیاری از کشورها حتی المقدور برای حفظ سلامت خود اقدام به خون دهی می کنند.

در کشور ما وضعیت خون دهی وضعیت مناسبی است و کیفیت خون اهدایی نیز بالاست اما این وضعیت در کشورهای توسعه یافته و صنعتی بهتر است معمولا کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکا در این امر پیشتازند ضمن آنکه این کشورها از سیاست های خونی یکپارچه ای برای سلامت خون برخوردارند. به گزارش سازمان بهداشت جهانی، از 107 میلیون واحد خونی که در جهان اهدا شده است حدودی نصف آن در جوامع با در آمد بالا اهدا شده است و این نسبت به سال 2004 رشد 25 درصدی را نشان می دهد. در جوامع با در آمدکم حدود 65 در صد خون اهدایی به کودکان منتقل می شود اما در جوامع با در آمد بالا بیشتر به افراد بیمار بالای 65 سال. در کشورهای با در آمد بالا حدودا 40 نفر در هر هزار نفر در سال خون اهدا می کنند . این میزان در کشورهای در آمد متوسط حدودا 12.6 و در کشورهای با در آمد پایین حدود 4 نفر است. بر طبق این آمار تنها 41 کشور از 150 کشور جهان می توانند از خون اهدا شده پلاسما استخراج و استفاده کنند بقیه کشورها وارد کننده پلاسما هستند.

در کشورهای توسعه یافته و اکثر کشورهای در حال توسعه، بیشترین اهدا کنندگان خون را افراد داوطلبی تشکیل می‌دهند که در قبال آن پولی دریافت نمی‌کنند. در کشورهای فقیرتر، افراد معمولاً خون خود را برای انتقال به اعضای خانواده و یا دوستان‌شان اهدا می‌کنند. بنابراین انگیزه‌های مختلفی برای اهدا، شامل انجام عمل خیر، کمک به بهبود خویشاوندان، نیاز مالی و برای استفاده خودِ فرد در آینده (اهدای اتولوگ) وجود دارد. از نظر سازمان بهداشت جهانی وجود ۲ درصد اهدا کننده در جامعه قابل قبول است. این آمار در کشور ایران برابر با2.2درصد است. برای ترغیب مردم جهان به اهدای خون و افزایش سطح آگاهی آنان، روز 14 ژوئن (24 خرداد) به عنوان روز جهانی اهدا کنندگان خون نام‌گذاری شده‌است. سازمان بهداشت جهانی، جامعه بین‌المللی انتقال خون، اتحادیه بین‌المللی سازمان اهداکنندگان خون و فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر چهار ارگان جهانی حامی اهدای خون هستند.

تاریخچه انتقال خون در ایران اولین انتقال خون انسان به انسان در سال 1818 توسط جیمز بلا ندل انجام شد و در جریان آن به مرد 35 ساله ای که سرطان معده داشت و مشرف به موت بود مقدارکمی خون تزریق شد . وی پس از بهبودی نسبی پس از چند روز در گذشت در ایران شايد بحث انتقال خون به سالهاي قبل از 1320 برگردد كه بصورت پراكنده در برخي بيمارستانها از جمله: ارتش، شركت نفت، سينا و ... انجام مي گرفت و عمدتاً اهداكنندگان آنها نيز افراد حرفه اي بودند كه در قبال دريافت وجه نقد اقدام به اهداي خون مي كردند. اولين بانك خون بصورت رسمي در بيمارستان هزار تخت خوابی سابق تحت نظارت جمعيت شير وخورشيد سرخ مشغول بكار شد و بعد از مدتي به اولين مركز انتقال خون تبديل شد. با افزايش بيماران و تنوع بيماريها، نياز به مشتقات خون نيز ضرورت پيدا کرد همين امر باعث شد كه با همكاري دانشگاه تهران و انستيو پاستور، مركزي براي تهيه مشتقات خون از قبيل آلبومين تاسيس شود. اولين كار پلاسما فرز نيز به همين زمان بر مي گردد. بتدريج تهيه فرآورده هاي خوني درانتقال خون بيمارستانها صورت گرفت. اولين مركز مستقل انتقال خون جمعيت شير و خورشيد سرخ ايران در تهران خيابان ناصرخسرو جنب مدرسه دارالفنون در تاريخ پانزدهم بهمن 1341 آغاز بكار کرد و اين روز را (روز جمع آوري خون) نامگذاری کردند. در سال 1350 با افزايش جمعيت و نياز به خون و فرآورده هاي خوني، ايده تشكيل سازمان انتقال خون مطرح شد و در تاريخ يكم دي ماه 1351 نام سازمان انتقال خون به ثبت رسيد و در مورخ نهم مرداد 1353 سازمان انتقال خون ايران بصورت رسمي فعاليت خود را آغاز کرد. محل اوليه سازمان انتقال خون در خيابان استاد نجات الهي (ويلاي سابق) قرار داشت و براي جذب اهداكنندگان بيشتر از مسئولين، هنرمندان، روحانيون، ورزشكاران، كارمندان و ارتشيان استفاده مي شد و چون سازمان با ارتش همكاري نزديكي داشت واحدهاي سيار خود را به مراكز نظامي و پادگان مي فرستاد تا خونگيري کنند. بعد از پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1358 با تصويب هيئت وزيران دولت موقت، سازمان انتقال خون به وزارت بهداري و بهزيستي واگذارشد. در سال 1363 در پي تدوين اساسنامه جامع سازمان انتقال خون ايران و تصويب آن توسط مجلس شوراي اسلامي، اين سازمان به عنوان تنها متولي تامين خون و فرآورده هاي خوني كشور در زمينه جمع آوري خون معرفي شد. در سال 1367 علاوه برآزمايش هاي HBsAg و VDRL آزمايش غربالگري HIVAb روي خون هاي جمع آوري شده صورت پذيرفت و در سال 1375 آزمايش HCV بر روي خون هاي جمع آوري شده در دستوركار قرار گرفت. با افزايش روز افزون جمعيت و ايجاد مراكز درماني جديد و مراجعه بيماران شهرستاني به تهران و گسترش فعاليتهاي علمي پژوهشي سازمان انتقال خون ايران در سال 1367 اداره كل انتقال خون استان تهران تأسيس و بصورت مستقل و رسمي آغاز بكار کرد و همزمان حذف خون جايگزين را در دستور كار خود قرار داد.همزمان با این اقدامات مراکز انتقال خون در سایر استانهای کشور نیز بتدریج راه اندازی شده و در راستای تامین خون سالم وکافی برای مراکز درمانی در سطح استان ها به فعالیت پرداختند.

میزان خوندهی در ایران در حد متوسط مردم کشور سالانه 2 میلیون واحد خون اهدا می‎کنند، گفت: نسبت آنها به کل جمعیت، 27 به 1000 است که این رقم در خاورمیانه و شرقی مدیترانه نمونه است. این در حالی است اهدای خون در کشورهای توسعه یافته جهان 35 تا 40 واحد به 1000نفربالغ می شود. اکنون حدود ۱۵۰ هزار لیتر مازاد پلاسما در ایران به کشورهای خارجی ‏صادر می شود و فاکتورهای هفت و هشت انعقادی طی این همکاری ها در خارج از کشور تولید می شوند و دوباره ‏به ایران باز ‏می گردد. خون های اهدایی ایران یکی از ‏سالم ترین خون ها در دنیاست؛ چون چهار آزمایش اجباری بر روی آنان انجام می شود.‏چهار آزمایش اجباری ایدز، هپاتیت های ‏B‏ و ‏C‏ و نیز سفلیس که از ‏سوی سازمان بهداشت جهانی مشخص شده اند در ایران بر روی خون های اهدایی انجام می شود.امسال میزان اچ. آی. وی (HIV) در ‏اهداکنندگان خون در ایران سه در ۱۰۰ هزار نفر بوده است.

تصویر زیر نشان دهنده کشورها بر اساس میزان خون اهدایی در سال بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی است.

این نمودار نیز نشان دهنده وضعیت سنی اهدا کنندگان خون در جهان است

در تصویر زیر نیز کشورهایی که مردم آن بدون دریافت وجه اقدام به خوندهی می کنند به صورت پر رنگ تر مشخص است هرچه کم رنگ تر درصد افرادی که بابت خوندهی پول مطالبه می کنند بیشتر است کشور ما به همراه کشورهای صنعتی در رده اهدای داوطلبانه و خیرخواهانه است.

منبع: خبرآنلاین