کودک کار از کودک خیابان جدا شد

محمدرضا حیدرهایی می‌گوید  در قانون حمایت از اطفال و نوجوان آمده است تا از کودک در معرض مخاطره حمایت کنند. در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان تکالیفی بر عهده دستگاه های مختلف در زمینه کودک در معرض مخاطره گذاشته شده است که در آنجا انواع وضعیت مخاطره گفته شده است. یکی از وضعیت مخاطره وادارا کردن کودک به کار است. طبق قانون کار، کار برای کودک کمتر از ۱۵ سال ممنوع است. ما چند موضوع را در بند ۶ قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مد نظر بود که تغییر کند.

به گفته وی ما برای اصلاح آیین ماده ۶ مصوب ۱۴۰۰ یک آیین نامه‌ای را به هیات وزیران پیشنهاد دادیم که ۲۷ مهرماه امسال (۱۴۰۱) اصلاحات ابلاغ شد. یکی جدا کردن موضوع کودک کار از کودک خیابانی است که تصمیم گرفتیم درخواست بدهیم و این موضوع انجام شد. اکنون کودک کار از کودک خیابان جدا شده است که در اصل قانون نبود. کودک خیابانی کودکی است که در خیابان است و تکدی گری می‌کند یا به مشاغل کاذبی مانند اسفند دود کنی و واکسی مشغول است کار آنها در خیابان است و به نام کودک کار خیابان شناخته می‌شوند. اما کودک کار، کودکی است که در ازای یا بدون مزد مجبور است ساعاتی را کار کند.

تشکل‌های مردم نهاد اجازه یافتند در ساماندهی کودکان کار کمک کنند

سرپرست دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور اظهار داشت: قانونگذار هر گونه کار را برای کودک کمتر از ۱۵ سال منع کرده است و بین ۱۵ تا ۱۸ سال به شرط اینکه در مشاغل سخت و زیان آور مشغول نباشند و یک ساعت نیز از ساعت کاری آنها کم شود اجازه کار را داده است. همچنین در اصل قانون استفاده از ظرفیت تشکل های مردم نهاد عنوان نشده بود و صرفا دستگاه‌های حمایتی مانند سازمان بهزیستی و کمیته امداد تصویب کرده بود که در موضوع کودکان خیابانی فعالیت کنند. در اصلاحیه ماده ۶، تشکل‌های مردم نهاد را اجازه دادند به دستگاه های حمایتی در موضوع ساماندهی کودکان کار کمک کنند.

حیدرهایی افزود: یکی از بندهای مهم که اکنون تصویب شده موضوع جمع آوری کودکان کار و خیابان است. یعنی پلیس موظف شده است علاوه بر شناسایی اگر کودک کار و خیابانی را مشاهده کرد در معرض مخاطره است یا سلامتی جسمی، جنسی و روانی کودک در خیابان یا کارش مورد تهدید قرار گرفته موظف شده نسبت به جمع آوری کودک اقدام کند. این موضوع هم به بندهای قانون حمایت از اطفال و نوجوانان اضافه شده است. یکی از دستگاه های اصلی که قانونگذار در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان نوشته، سازمان بهزیستی است.

وی اضافه کرد: اکنون موضوعی که به بهزیستی سپردند شناسایی، جذب، حمایت های اجتماعی و درصورت لزوم نگهداری کودکان خیابانی و در معرض مخاطره است یعنی وظیفه جمع آوری را از عهده بهزیستی خارج کردیم و ما فقط وظیفه شناسایی و جذب داریم. در قانون قبلی –مصوب ۱۳۹۹- نیز وظیفه جمع آوری به بهزیستی سپرده نشده بود. اکنون قانون تاکید کرده است وظیفه جمع آوری برعهده نیروی انتظامی است. یعنی اگر پلیس کودک در وضعیت مخاطره دید که سلامت جسمی، جنسی و روانی او مورد تهدید قرار گرفت، تکلیف شده که نسبت به جمع آوری کودک اقدام کند و در اختیار دستگاه‌های حمایتی قرار دهد. در این قانون تصریح شده که نیروی انتظامی موظف است با استفاده از ظرفیت پلیس اطفال این کار را انجام دهد.

استفاده از مددکاران در پلیس اطفال

سرپرست دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور گفت: مرحله نهایی لایحه پلیس اطفال در کمسیون قضایی در حال تدوین است و در حال نهایی شدن است. بهزیستی مستقیما در پلیس اطفال همکاری ندارد اما فراجا موظف شده که در بدنه پلیس اطفال از روانشناسان و مددکاران باتجربه در حوزه کودک استفاده کند.

حیدرهایی تصریح کرد: آنچه قانون در تعریف کودک گفته است این است که هر فرد کمتر از ۱۸ سال شمسی کودک است اما آنچه که در قانون کار آمده است، کار را برای کودک کمتر از ۱۵ سال کاملا ممنوع کرده است و کودک ۱۵ تا ۱۸ سال را مشروط براینکه مشاغل سخت و زیان آور مانند کار در معدن به کار گرفته نشود، قانونگذار اجازه داده کار کند و شروط دیگری گذاشته است مانند اینکه حداقل یک ساعت از ساعات کاری کودک کم شود.

نگهداری ۶۰۰ کودک خیابان در بهزیستی

وی با بیان اینکه در حال حاضر ۶۲ مرکز آموزشی و حمایتی روزانه داریم که همه آنها به صورت غیردولتی اداره می‌شود، افزود: وظیفه این مراکز شناسایی، جذب، ساماندهی و نگارش پرونده‌های مددکاری و پرونده های شخصیت کودکان است. این مراکز در کل کشور مستقر هستند. ۲۱ مرکز در تهران داریم و باقی مراکز در سایر نقاط کشور هستند.

سرپرست دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور گفت: در حال حاضر ۲۰ مرکز نگهداری کودکان خیابانی در کشور داریم که به صورت دولتی اداره می شود و به طور مستقیم زیر نظر بهزیستی است. اگر والدین کودکی صلاحیت نگهداری از کودک را نداشته باشند، احضار می شوند و اگر حس کردیم کودک در وضعیت مخاطره است به مرکز نگهداری کودکان خیابانی ارجاع می شود.

به گفته وی، از ابتدای سال حدود ۶۰۰ کودک در مراکز بهزیستی، نگهداری شدند که ۸۵ درصد کودکان خیابانی در کل کشور اتباع هستند که از این ۸۵ درصد ۹۰ درصد آنها افغان هستند.

هیأت دولت در جلسه روز یکشنبه پنجم اردیبهشت ۱۴۰۰، لایحه «پلیس ویژه اطفال و نوجوانان» را بررسی و تصویب کرد. لایحه مذکور مشتمل بر ۵۰ ماده، به مسائلی همچون نحوه تشکیل پلیس ویژه و شرایط و ویژگی‌های آنها، حدود صلاحیت‌ و تکالیف پلیس ویژه، پیش ‌بینی ساز و کارهای حمایتی لازم مانند استخدام زنان پلیس، جداسازی از بزرگسالان، تشریفات خاص اعزام نزد مرجع قضایی و منع اقدامات برچسب زننده، استفاده از روش های غیرقضایی در مواجهه با جرایم کودکان و نوجوانان با تکیه بر اصول و مبانی عدالت ترمیمی پرداخته است.

همچنین قانون حمایت از اطفال و نوجوانان در جلسه علنی روز سه شنبه ۹۹/۰۲/۲۳ تصویب شد و خردادماه سال ۹۹ از سوی رییس جمهور ابلاغ شد. آیین نامه اجرایی شناسایی و حمایت از اطفال و نوجوانان در معرض خطر یا بزه دیده نیز در خرداد ماه همان سال تصویب شد.

مطابق این آیین نامه، طفل و نوجوان در معرض خطر، فردی است که با توجه به ماده (۳) قانون فوق، در معرض بزه دیدگی یا ورود آسیب به سلامت جسمی، روانی، اجتماعی، اخلاقی، امنیت و یا وضعیت آموزشی وی قرار گرفته است، همچنین طفل و نوجوان بزه‌دیده نیز به فردی اطلاق می شود که از وقوع جرم متحمل ضرر و زیان شده است.

براین اساس، سازمان بهزیستی که مسئولیت اصلی حمایت از اطفال و نوجوانان در معرض خطر و بزه دیده را برعهده دارد، با مشارکت دستگاه‌های اجرایی، نهادهای حمایتی و مددکاران اجتماعی نسبت به شناسایی، پذیرش، حمایت، نگهداری و توانمندسازی این گروه اقدام می کند.

همچنین مددکاران اجتماعی بهزیستی یا مأموران نیروی انتظامی مکلفند در موارد مشاهده طفل و نوجوان بدون همراهی والدین، اولیا یا سرپرست قانونی در وضعیت مخاطره آمیز، نسبت به ثبت اطلاعات و شناسایی خانواده وی اقدام و در صورت عدم نیاز به اقدامات حمایتی، وی را به خانواده تحویل و موارد خطر را به آنها تذکر دهند و در صورت نیاز به حمایت، طفل و نوجوان را به پایگاه های بهزیستی معرفی کنند.

مددکاران اجتماعی مراکز فوریت های خدمات اجتماعی پس از شناسایی طفل و نوجوان در معرض خطر یا بزه دیده، نسبت به تشکیل پرونده، ثبت مشخصات و سایر اطلاعات وی اقدام می‌کنند. بعد از پذیرش طفل و نوجوان، چنانچه وی دارای ولی خاص، قیم یا سرپرست قانونی بوده و بازگشت فرد نزد آنان بلامانع باشد، مددکاران اقدام لازم را جهت برقراری ارتباط با اشخاص مذکور، بازگرداندن طفل و نوجوان به خانواده، پیشگیری از جدایی و بروز خطر مجدد و ارائه خدمات تخصصی یا حمایت مالی به عمل می آورند.